अब हामीले नगरे कसले गर्ने ?? अहिले नगरे कहिले गर्ने ??

छोङ्खा साकेन्वा वृत चित्र निर्माण व्यक्ति बिशेष को  नभएर सम्पूर्ण किरात समुदायको र आमचोक बासि हरु को दायित्व हो।  किनकि यो साकेन्वा संग हाम्रो जीवन, संस्कृति तथा परम्परा लुकेको छ।  आज पास्चात्य संस्कृति को प्रभाव बढिरहेको अवस्था मा हाम्रो संस्कृति, परम्परा, धर्म ओझेल मा परेको अवश्य हो।  यस्ता सांस्कृतिक महत्व बोकेका सम्पदा तथा संस्कृति को संरक्षण, प्रबर्धन गर्न नसकेमा हाम्रा भाबी पिढी हरु ले ईतिहासको पन्ना मा मात्र हाम्रो संस्कार, सम्पदा पढ्ने छन्।  त्यसैले हामि जहाँ गए ,जता बसे पनि आफ्नो संस्कार, संस्कृति जोगाउन महत्व पूर्ण भूमिका खेल्नु पर्ने देखिन्छ।
साकेन्वा नै किन ?

• छोंखा साकेन्वा लाई अन्तराष्ट्रियकरण गर्न सकिने 
• हाम्रो क्षेत्र को महान तथा एकमात्र प्रागएतिहासिक महत्व बोकेको 
• हाम्रो क्षेत्र मा सांस्कृतिक पर्यटन को प्रबर्धन हुनसक्ने 
• भाबी पिढी तथा यस क्षेत्र भन्दा अन्यत्र रहेकाका लागि महत्व पूर्ण दस्तावेज 
• किरात तथा गैर किरात हरुको लागि महत्व पूर्ण तिर्थ तथा एकपटक पुग्नैपर्ने ठाउको बिकाश गर्न 
• यस बाट यस क्षेत्र को आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक बिकाश को सुरुवात गर्न 

अब हामीले नगरे कसले गर्ने ?? अहिले नगरे कहिले गर्ने ??

 तपाइहरुको गरिमामय सहभागिता को लागि बिसेष अपिल 

                                                                  नमुना भिडिओ 

बालंखा मा नेपाल टेलिकमको टावर

आमचोक बासि हरुलाई खुसि को खबर।  नेपाल टेलिकम ले आफ्नो सेवा बिस्तार को लागि बालंखा बजार छेत्र मा NTC GSM mobile को टावर निर्माण गर्ने भएको छ।  यस  सेवा ले गर्दा अब मोबाईल सुबिधा को बिस्तार  छ।  अब को दुई महिना भित्र नेपाल टेलिकम ले आफ्नो सेवा प्रदान गर्ने छ।  यो कार्य  नेपाल टेलिकम मा कार्यरत बालंखा बासि रमेश बिष्ट को पहल मा भएको हो।  अब यहाँ वरिपरि का सर्बसाधारण ले मात्र नभई खोटाङ्, उदयपुर र धनकुटा सम्म सर्बसाधारण ले सेवा लिने भएका छन्।  

यस सेवा ले ईन्टरनेट को पनि सेवा बिस्तार हुने भएको छ 

छोङ्खा साकेन्वा वृत्तचित्र निर्माण योजना प्रस्तावना

छोङ्खा साकेन्वा वृत्तचित्र निर्माण योजना प्रस्तावना १. उठान
साकेन्वा किरात राई जातिको एक महान संस्कृति हो । सभ्यताको विकास क्रमसँग मानव जातिले प्रकृतिसँग गरेको संघर्ष र समायोजनको विशिष्ट अभ्यासको खास प्रतिबिम्ब नै साकेन्वा संस्कृति हो । जीवन उपार्जन गर्न प्रकृतिले दिएको साथ प्रति कृतज्ञ भई पूजा गर्ने र सिली नाच गरेर मनाउने प्रचलन यसको प्रादुर्भाव समयबाटै सुरु भएको हो । यसलाई अहिले विश्वभर छरिएर बसेका किरात राई जातिले आफ्नो पहिचान र चिनारीको आधार बनाएका छन् । पूर्वी पहाडी भेकमा अनन्त कालदेखि मनाइँदै आएको साकेन्वा अहिले बेलायत, अमेरिका, कोरिया, जापान, अष्टे«लिया लगायत विश्वका बीस बढी देशहरूमा उभौली र उधौली पर्वको रुपमा धुमधामले मनाइन्छ । यसले विश्वमा छरिएका किरातहरूलाई एकतामा बाँध्ने काम गरेको त छ नै त्यो भन्दा बढी यो जातिलाई महत्वपूर्ण नेपाली मौलिक संस्कृतिको धनीको रुपमा विश्वजनमानसमा चिनारी गराउँदै लगेको छ । 
२. छोङ्खा साकेन्वा छोङ्खा साकेन्वा भोजपुर र खोटाङको आमचोक क्षेत्रमा मनाइने सबैभन्दा पुरानो मानिएको साकेन्वा संस्कृति हो । यसको थान दक्षिणी खोटाङ र भोजपुरको सिमानालाई छुट्याउने बोङ्वा खोलाको पश्चिममा खोटाङ डम्बर्खु गाउँको फेदीमा रहेको छ । हालसम्म भेटिएको ऐतिहासिक तथ्य अनुसार यो साकेन्वा विक्रम सम्बत्को सातौँ शताब्दीको सुरुमा अर्थात् आजभन्दा चौध सय वर्ष पहिलेबाट सुरुवात भएको मानिएको छ । यही साकेन्वाको उत्पत्ति भएपछि मात्र अरु ठाउँमा साकेन्वा उत्पत्ति भएका हुन् भन्ने मानिन्छ । तथ्य र किंवदन्तीहरूले पनि यो कुरालाई नै जोड दिएका छन् । यति भएर पनि छोङ्खा साकेन्वा किरात राईहरूको एक प्रमुख तीर्थस्थल बन्नुपर्नेमा यसको खोज–अुनसन्धान, अभिलेखीकरण, प्रचारप्रसार र जनस्तरको उचित अग्रसरताको अभावले अहिले पनि सीमित परिचयमा खुम्चिएर रहेको छ । 
३. वृत्तचित्र नै किन ? अहिलेको दृश्य संग्रहण ऐतिहासिक सत्यतथ्यको अभिलेखीकरण गर्ने सबैभन्दा भरपर्दो र प्रामाणिक माध्यम बन्न गएको छ । लेख्य वा श्रुति सामग्री भन्दा दृश्य (भिडियो) ले ‘सिइङ इज विलिभिङ’ अर्थात् हेर्नु नै विश्वास गर्नु हो भन्ने मान्यता स्थापित गरेको छ । छोङ्खा साकेन्वा जस्तो अनमोल सम्पदा र संस्कृतिलाई वृत्तचित्र निर्माणको माध्यमबाट देश विदेशमा रहेबसेका किराती, नेपाली र अन्तरदेशीय समुदायसम्म पु¥याएर यसको गरिमा बढाउने उद्देश्यले वृत्तचित्र निर्माणको अवधारणा प्रेरित छ । यसको उपादेयता यसभन्दा बढी शोधखोजपूर्ण अभिलेखीकरण र भावी पुस्तालाई त्यसको हस्तान्तरणसँग लक्ष्यित छ । 
४. लगानी र सहभागिताको आह्वान वृत्तचित्र निर्माण “हामी सबैले हाम्रै लगानीमा अहिले नै बनाउने” भन्ने अवधारणामा आधारित छ । यसकारण वृत्तचित्र निर्माणको काम सामुहिक योगदान वा लगानीको आधारमा सम्पन्न गरिनेछ । यसमा यो कार्यमा अत्यन्त इच्छुक व्यक्तिहरू मात्र सहभागी गराइनेछ । यद्यपि यो केवल योगदानमा मात्र सीमित वा चन्दा नभई नाफामूलक प्रस्तावको रुपमा समेत प्रस्ताव गरिएको छ । यसको निर्माण समूह भने छुट्टै रहनेछ । त्यो समूहले निर्माण कार्यको सम्पूर्ण जिम्मा लिनेछ । निर्माण कार्य गर्ने समूहले अहिले एक कम्पनी दर्ता गर्ने प्रक्रिया थालेको छ । सो निर्माण समूहको जिम्मेवारी वृत्तचित्र निर्माण र उत्पादन गर्नु सम्मको रहनेछ । त्यसको सम्पूर्ण बिक्रि वितरणको आय लगानीकर्ताहरूकै सक्रियतामा हुनेछ । यसबाट लगानीकर्ताहरूले २ सय प्रतिशत सम्म लगानीको प्रतिफल लिन सक्ने र योगदानको उच्च कदर गर्दै एक विशेष कार्यक्रमको आयोजना गरी कदर सम्मान गरिनेछ । यो योजनाका निम्न प्रस्तावहरु छन्ः • ५० हजार योगदान लगानी गर्नेलाई निर्माता बनाइनेछ । • विदेशमा रहेकाहरूको लगानी योगदानको हकमा लगानीभन्दा २ सय प्रतिशत बढी मूल्याङ्कन हुने डिभिडि प्रतिहरु प्रदान गरिनेछ । यद्यपि यस्तो लगानी योगदान कम्तीमा १० हजार रुपैयाँ हुनपर्नेछ । उदाहरणको लागि १० हजार लगानी योगदान गर्नेले ३० हजार बराबरको डिभिडि प्रदान गरिनेछ । नेपालका लगानी योगदानकर्ताहरूको हकमा भने लगानी योगदानको ५० प्रतिशत बढी मूल्याङ्कन हुर्ने डिभिडि प्रतिहरु प्रदान गरिनेछ । • योगदान गर्ने सबैको नाम विशेष प्राथमिकताकासाथ डिभिडिमा उल्लेख गरिनेछ । • योगदान गर्ने सबैलाई वृत्तचित्र विमोचनको अवसरमा आयोजित विशेष समारोहमा कदर सम्मान गरिनेछ । सो कार्यक्रममा उपस्थित हुन नसक्नेहरुको लागि विशेष अवसरको सिर्जना गरी कदरपत्र हस्तारण गरिनेछ । • वृत्तचित्र प्रकाशन पछि आमचोक क्षेत्रलाई समेट्ने गरी एक विशेष स्मारिका पुस्तक प्रकाशन गरिनेछ । त्यसमा सबै योगदान गर्नेहरूको नाम उल्लेख गरिनेछ । उक्त स्मारिकामा सबै योगदान गर्नेहरुको फोटो (इच्छुकको परिवार सहितको फोटो) सहितको परिचय प्रकाशित गरिनेछ । • निर्माण समूहले कुनै पनि डिभिडि व्यक्तिगत मुनाफाको लागि बिक्री गर्ने छैन । बिक्रि भएमा त्यसलाई सामाजिक कार्यको लागि सञ्चय गरिनेछ । • वृत्तचित्रको प्रथम प्रदर्शन च्यारिटिबाट उठ्ने रकम सामाजिक कार्यको लागि जम्मा गरिनेछ । त्यसमा निर्माण समूहले बिक्रिी गरेको डिभिडिको रकम पनि जोडिनेछ । यो सामाजिक कोष वा रकम वृत्तचित्र निर्माणमा योगदान गर्ने लगानीकर्ताहरूकै नाममा हुनेछ । • वृत्तचित्र निर्माण समूहका सदस्यहरूले नै प्राविधिक र निर्माण पक्षको सम्पूर्ण जिम्मा लिनेछन्, यसको लागि उनीहरूले आफ्नो न्यूनतम पारिश्रमिक मात्र लिनेछन् । • वृत्तचित्रलाई गुणस्तरीय बनाउने अधिकतम प्रयास गरिनेछ । यद्यपि वृत्तचित्रको गुणस्तर जम्मा लगानी रकमको आधारमा हुनेछ । पर्याप्त रकम जम्मा भएमा साकेन्वासँग जोडिएका मिथक किंवदन्तीलाई एनीमेशन गरिनेछ । • उत्पादित वृत्तचित्र डिभिडि गुणस्तरीय कभरबक्समा आकर्षक डिजाइनमा राखिनेछ । • निर्माण कार्यमा उच्च गुणस्तरीय क्यामेरा, व्यवसायिक दक्षता भएका छायाँकार, भिडियो सम्पादक, लेखन सम्पादक र उद्घोषक प्रयोग गरिनेछ । • लगानी योगदान गर्नेहरूलाई योगदान रकम प्राप्त हुने बित्तिकै निर्माण समूहको आधिकारिक हस्ताक्षर भएको प्राप्ति चिठी पठाइनेछ । • वृत्तचित्रमा योगदान गर्न इच्छुक महानुभावहरूले नेपाली पात्रोअनुसार वैशाख १५ गतेसम्म निर्माण समूहलाई रकम बुझाइसक्नुपर्ने या पठाइसक्नुपर्नेछ । 
६. निर्माण समूह सल्लाहकार : देवकुमार राई (अधिकृत, नेपाल सरकार) सल्लाहकार संरक्षक : क्या. नारायणप्रसाद राई निर्माण संयोजन : सुधीर राई सदस्य : शम्भु बान्तावा दीपक राई निराजन राई मिलन राई

छोंग्खा 

एस एल सी र लिरिल साबुन

 शाम बान्तवा

आज एस एल सी परिक्षा सुरु भयो। ५  लाख ६६ हजार ८५ जना परिक्षार्थीहरु सहभागी छन्।  कहिले  फलामे ढोका त कहिले सुनौलो ढोका  संज्ञा दिईने यो परिक्षा बास्तबमा शिक्षा को नया अध्याय  शुरु हुने पेज हो।
मेरो पनि एस एल सी संग सम्बन्धित रमाईलो तथा संघर्सका संस्मरण  छन
 २०५५ सालको एस एल सी परिक्षा मा सम्मिलित हामि चण्डेश्वर मा बि  बालंखा झन्डै १०० को   संख्या थियौ।  परिक्षा केन्द्र हाम्रो धोदलेखानी को कटुञ्जे माबि थियो।  घर बाट कटुञ्जे पुग्न झन्डै ५ घण्टा (मेरो देखि ५ घण्टा कुनै साथीहरु को त एकै  दिन लाग्थ्यो) लाग्ने हुनाले हामि त्यहि ठाउमा डेरा लिएर परिक्षा दिनु पर्ने थियो।  डेरा खोज्न परिक्षा सुरु  हुनु भन्दा  दुइ हप्ता अगाडी नै त्यो ठाउमा पुग्नु पर्दथ्यो।   त्यहाँ होटल, लज को ब्यबस्था  नहुदा खान को लागि पनि आफै जोहो गर्नु बाध्यता थियो।  किनेर खाने कुनै ठाउ नभएपछी खाजा, चामल , दाल, तरकारी, पुस्तकको भारि बोकेर जानु पर्दथ्यो।   हामि डेरा बस्ने तिन जना थियौ  मिलन दाई , नन्द प्रसाद , र म।  हामि अति मिल्ने थियौ र  पढाई मा पनि अलि मिहिनेती थियौ।  भारी बोकेर हामि परिक्षा  कटुञ्जे लाग्यौ।  परिक्षा सुरु हुनु दुइ  दिन अगाडी हामि पुग्यौ।  परिक्षा को  अगिल्लो  दिन हामि परिक्षा केन्द्र    घुम्न गयौ। त्यो दिन हामीले   परिक्षा दिने कोठा,  बेञ्च   सबै हेरेर आयौ। मिलन दाई को   याशिका  क्यामेरा  ले    धेरै  फोटो सेशन गरियो।  क्यामेरा दाई ले इण्डिया बाट ल्याउनु भएको थियो।
मिलन दाई लाइ नन्द र मैले ९ कक्षा मा भेट्टाएका थियौ।  मिलन दाई बिरामी भएर ९ कक्षा मा दुई  वर्ष पढेका  थिए।  बिरामी भएर दाई इण्डिया मा उपचार का लागि जानु भएको, उनका बुवा इण्डियन लाहुरे हुनुहुन्थ्यो।  हामि प्राय स्कुल संगै जाने फर्किने गर्दथियौ।  मिलन दाई इण्डियाको बसाईको समयमा गरेका अनुभव, देखेका, सुनेका कुरा हरु सुन्ने गर्दथ्यौ।  कहिले कहिँ हिन्दि मा कुरा गर्दथे  बुझ्न अलि समस्या हुने गर्दथ्यो।
परिक्षा संगै हामीले खाना पकाउने, भाडा माझ्ने गर्दथ्यौ।  अरु साथीहरु प्राय हामि भन्दा अलि उमेर ले जेठो थिए त्यसैले हामीलाई प्राय भाई, फुच्चे, भनेर बोलाउने गर्दथे त्येसैले हामि अलि अरु साथी हरु संग घुलमिल हुन सकेनौ।
परिक्षा को दिन बिहानै मिलन दाइ उठेर पुजा गर्न थाले  हामीलाई पनि पुजा गर्न लगाए।    नन्द र म पनि पुजा गर्यौ।  मिलन दाई अलि धार्मिक भावनाका छन्।   पुजा गर्यो भने अलि कति भए नि बल (साहस) आउछ भन्दथे ।  हामी परिक्षा सुरु हुनु भन्दा झन्डै आधा घण्टा पहिले परिक्षा केन्द्र पुग्यौ।  परिक्षा कोठा मा छिर्दा  ठुलो मान्छे भएको जस्तो भान हुन्थ्यो किनकि एस एल सी दिने भनेकै हामीलाई ठुलो मान्छे हुनु हो जस्तो लाग्थ्यो।  पहिले दिन को नेपाली को परिक्षा थियो हामीले हाम्रा गुरु गोबिन्द ले घोकाए को लेखाएको पाठ बाट नै प्राय प्रश्न सोधेको थियो हामीले परिक्षा अपेक्षा गरे जस्तै भयो।
यस्तै गरि अरु परिक्षा नि राम्रै हुदै गयो।  सुक्रबार को दिन हाम्रा घरबेटी काका ले "आज तिमीहरु खाना नापकाउनु" भन्नु भयो।   हामीले चाही भोलि पारि को नागछांगा घुम्न जाने सल्लाह गरेको थियौ।  आज घरबेटी काका को घर मा मांग पुजा (पितृ कार्य) थिएछ हामीले पनि बेलुका खाना खाएर पढन बस्यौ ११ बजे सम्म पढे पछि  सुत्यौ।  राति नन्द लाई पेट दुखेछ।  र शौचालय  गयो पछि उसलाई डाइरिया चलेको रहेछ।  बिस्तारै मेरो पनि दुख्न थाल्यो।  मिलन दाईले नि पेट दुख थाले पछि त हामीलाई बेलुका को पुजा को भाले ले बिसाएछ क्यारे।  सौचालय जान को लागि एक खालको प्रतिस्पर्धा जस्तै उछिना उछिन भयो।  अब भोलि पारि नागछांगा जानु पर्ने आज पखाला को बिरामी।
भोलि हामि असक्त भएर बिहान भर सुत्यौ हाम्रो घुम्न जाने योजना समाप्त भयो।  अब हामीलाई आफ्नो कपडा धुने योजना पो बन्यो किनकि बेलुका त थाहै भएन छ।  अब लुगा धुने साबुन खोज्न अलि माथि दोकान मा गयौ तर लुगा धुने साबुन पाईएन पछि जति खोज्दा पनि नपाए पछी हामीले नुहाउने साबुन ले नै कपडा धुने निधो गर्यौ।  पसलमा लिरिल नुहाउने साबुन मात्र थियो।  लिरिल साबुन ले कपडा धारा मा धुन थाल्यौ तर थाहा थिएन नुहाउने साबुन ले कपडा राम्रो धुन मिल्दैन भनेर।  हामीले जसो तसो कपडा हरु धुएर सुकायौ।  भोलि पल्ट परिक्षा मा सामेल हुन गयौ।  हामीले लिरिल साबुन ले धुएको कपडा त मगमग बास्ना आउन थाल्यो परिक्षा हल भित्र लिरिल साबुन को बास्ना माया भयो।  साथि हरुले, परिक्षा का गार्ड हरुले "साबुन  कसले  बोकेर भित्र छिर्यो" भन्न थाले।  पछि मेरो छेउका साथीले "यो साथीले बोकेर ल्याएछ" भन्यो।  म लाज ले रातो पिरो भए।  मैले साबुन बोकेको हैन कपडा धुएको हो भने।  उता मिलन दाई लाई पनि अर्को कोठा मा समस्या त्यहि परेछ नन्द र मा चाही एउटै  कोठा मा थियौ।   परिक्षा सकियो,  हाम्रो मनोरंजन र बिदाईको लागि स्थानिय क्लब ले परिक्षा को अन्तिम दिन विभिन्न कार्यक्रम गरेको थियो।
परिक्षा सकेर घर फर्कियो पछि नतिजा नि निस्क्यो।  बालंखा स्कुल बाट ३६ (एक्ज्याक थाहा भएन)जनाले पास गरेछन।  हामि पनि ३६ भित्र परेछौ।  पछि उच्च शिक्षा लिन मिलन दाई र म धरान पढ्न झरियो, नन्द काठमान्डौ लागे।

लालिगुराँस फुल्न थाल्यो

बसन्त ऋतु को आगमन संगै आमचोक वरी परि लालिगुराँस फुल्न थालिसकेको छ।  प्रकृति को सुन्दर फुलले  ढकमक्क देखिन थालेका छन, आमचोक क्षेत्रका डांडा हरु राताम्यै देखिन थालेका छन्, आम्चोक मा पर्ने सोखोप्पे, समङ्कलि, दाक्बुंग राङ्ग, भिरकोट जस्ता जंगल हरु अहिले रातै भेला भएका छन्।  यस क्षेत्र मा आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटन को कमिले गर्दा यो क्षेत्र मा अवलोकन कर्ताहरु त्यति भेटि दैनन्।  किराती हरु को बसोबास घना रहेको यस क्षेत्रमा दाक्बुंग राङ्ग  भन्ने ठाउँ छ बान्तवा भाषा दाक्बुंग राङ्ग भन्नाले गुराँस को घारी भन्ने बुझिन्छ।  जुन ठाउ पूर्ण रुपले गुराँस को जंगल रहेको छ। 
यो पतझड अर्थात् decidious वर्गमा पर्दछ। यसको रूख होचो झ्याम्म परेको हुन्छ जुन धेरजसो भीरालो ठाउँमा उम्रन्छ। उच्च पहाडी भेकमा पाइने यो वनस्पति चैत्र-बैशाख महिनामा फूल्ने गर्दछ।गुराँस २ प्रकारका हुन्छन्। लाली गुराँस नेपालको राष्ट्रिय फूल हो। ३ हजार मीटर भन्दा माथिको उचाइमा सेतो गुराँस अर्थात् चिमाल पाइन्छ। दुवै प्रकारका गुराँस औषधि मानिन्छन्। नेपालमा गुराँसको सर्वत बन्दछ। विश्वको सबैभन्दा अग्लो लालीगुराँसको बोट नेपालमा रहेको छ। इलाम जिल्लाको मंगलबारे गाविसमा रहेको १६.१ मीटर अग्लो सो लाली गुराँसलाई गिनिज बुकले विश्वको सबैभन्दा अग्लो गुराँसको रूपमा अङ्कित गरेको छ।
तर अहिले जनसंख्या बृदी  संगै आम्चोक का जंगल हरु मासिने क्रम मा छ छन्, किन भने यस क्षेत्र मा खाना पकाउने इन्धन को रुपमा गुराँस का दाउरा प्रयोग हुन्छन, यसले गर्दा जंगल हरु फ़ाडिने क्रम बढी रहेको छ।   मुख्य रुपमा गुराँस का बोट हरु काटिने गरिएको छ। मुख्यतया चेतना र महत्व को बारेमा ज्ञान को अभाब ले गर्दा बन बिनास भैरहेको छ।  
यस क्षेत्र वरिपरि सामुदायिक बन हरु रहेका छन् तर यी संस्था हरु ले राम्रो संग अनुगमन तथा नियमन साथसाथै रेखदेख गर्न नसक्नु अर्को प्रमुख समस्या हो 

                                                          भिडियो हेरौ

छोङ्खा साकेन्वा

निराजन राजालिम

उहिले छोङ्खा  को छेउ तिर दुइ किराती ज्वाई र ससुरा बस्तथे।  ससुरा 'नाम्नु' पाछा थियो भने ज्वाई 'खारुरंङ हाङ्खिम' पाछाको थियो। ससुरा धेरै जान्ने बिजुवा भने ज्वाई  भने शुरो शिकारी थियो।
त्यति खेर खोटाङ् डम्बर्खु  शिवालय को फेदी  बुङ्वा खोला को आसपास घना जंगल थियो।  त्यो जंगल बाट निस्किएर एउटा   बदेल ले त्यो गाउको अन्न बालि खान थाल्यो।  आफ्नो बालीनाली नास गर्ने बदेलले सो गाउँका सबै लाइ रिस उठेको थियो।  सो बदेल मर्नको लागि गाउका मानिसले धेरै प्रयास गरे तर मर्न सकेनन।  बदेलले गाउमा निस्किएर खेतबारी को अन्न बालि फलफुल खान छाडेन।
 समय  बित्त्दै जादा छोंखा को छेउछाउ शुरो शिकार   गर्न जान्ने हाङ्खिम छ भन्ने गाउले ले थाहा पाए।  त्यस पछि बदेल  लागि गाउलेले उसलाई बोलाएर ल्याए।  शिकारी  हाङ्खिम बदेल  मार्न को लागि धनुबाण ठिक्क  बस्यो। अघिल्ला दिनहरुमाजस्तै  जस्तै त्यो दिन पनि बदेल बारीमा निस्कियॊ।   हाङ्खिमले बाण  हान्न ठिक्क पार्दापार्दै बदेल भाग्यो।    भागेको बदेलालाई  हाङ्खिमले मार्न लखेट्न थाल्यो।  उत्तरतिर भागिरहेको बदेल शिकारीले पछि पछि थाल्यो।    लखेट्दै जादा उत्तरी  भोजपुरको साल्पा  मैयुंग लेकमा शिकारीले बदेल भेट्टायो।   भेटेपछि  हाङ्खिमले बदेल लाइ तिरले हान्यो।  तिरले  बदेललाई लाग्यो  र  तिर ढाडमा गाडियो।  हानेर लडाएको शिकार  हाङ्खिम ले टिप्न खोज्दा शिकार बदेल नभएर एउटा वादिन (अन्डा) मा बदलियो। वादिनमा तिर गाडिएको थियो   र   रगत  बगिरहेको थियो  हाङ्खिम  ज्यादै   चकित   भयो।  उसले गोगुन को पातमा सो वादीन लाइ  पोकों पारेर गोगुन्कै बोटमा सिउरिएर घर फ़र्कियो।
यता ससुरा नाम्नु चाही बदेल लखेट्दै जाने ज्वाई नाफर्केकोले  शोक सुर्ता गर्दै बसिरहेको थियो।  पछि ज्वाई आइपुग्यो र शिकार हानेर लडाएको र शिकार  वादिनमा बदलिएको कुरा सुनायो।  त्येस पछि नाम्नुले 'त्यो त मेरो सपनाले दिएको साकेन्वा माङ् हो त्यो वादीन लिएर आउनुपर्छ ' भन्यो।  त्येस पछि ससुरा ज्वाई वादिन लिन हिडे।  ज्वाइले बाटोमा खाजा भनेर थुन्सेमा जाड, रक्सि र ढिडो  बोक्यो। ससुराले सोलोंवा र बेछुक (अदुवा) बोक्यो।  पुगेर वादिन सिउरेको वादीन हेर्दा त त्यो वादीन शिला भैराखेको उनीहरुले भेट्टाए।  उनीहरुले शिलालाई साच्चिकै साकेन्वा माङ् हो भदै थुन्सेमा हालेर ल्याए।  शिला ल्याउदै गरेको खुसीमा डाँडा डाँडा मा नाच्दै , बिसाउदै , ढिडो खादै आए।  उनीहरुले सो शिला भोजपुरको अति राम्रो ठाउँ छोङ्खा डाडोमा ल्याएर राख्ने र पुजा गर्ने सल्लाहसहित ल्याउदै थिए।  त्येइ बेला अहिलेको छोङ्खा साकेन्वा को थान रहेको डम्बर्खु शिवालयको फेदीमा शिला बोकी रहेको ज्वाई चिप्लिएर लड्यो।  त्येइ बेला शिला पनि भुइमा झरेर गाडियो।  ससुरा ज्वाइले जति बल गर्दा पनि गाडिएको शिला उठाउन सकेनन।  हाङ्खिम लडेको र शिला भासिएको ले नाम्नुले  हाङ्खिमलाई ' खरुरङ् खामान्सिन ' भनेर गाली गर्यो।   हाङ्खिमले पनि ' खाना खामान्थान ' भनेर मुख फर्कायो।
ससुरा ज्वाई जति बाझे पनि भासिएको शिला निस्कने वाला थिएन।  अब उनीहरुले नै गाडिएको शिलालाई त्येइ ठाउमा थान बनेर पुजा गर्नु पर्छ भेनेर सल्लाह गरे।  शिला पुर्याउन  खोजेको ठाउ छोङ्खा डाडा मा भने त्येइ साकेंवाको नाममा बजार लगाउने सल्लाह गरे।  त्यहि बेला देखि नै खोटांग को डम्बर्खु शिवालयमा थान उत्पति भएको र पुजा सुरु गरिएको र छोङखा डाडा मा बजार लाग्न थालेकों भनाइ बुढा पाका को छ जुन अहिले पनि कायम नै छ।  साकेन्वा थान खोटांग मा भएपनि त्यहाँ को साकेन्वा छोङ्खा साकेन्वा को नामले देश बिदेश चर्चित छ।
अहिले सो साकेन्वा थाना मा वर्ष को दुई पटक जेठ मा उभौली र मंसिरमा उधौली पुजा  हुन्छ भने पारि भोजपुरको छोङ्खा डाडा मा बिशाल मेला लाग्छ।  माथि भोजपुरको कटुञ्जे को शिरमा साइलाम भन्ने ठुलो   जंगल छ।  साइलाम भनेको किरात राई बान्तवा  भाषामा  शिकार खेद्ने बाटो भन्ने हुन्छ।  त्येतिबेला हाङ्खिमले त्येइ ठाउ हुदै बदेल खेदेको हुनाले त्यो ठाउको नाम साइलाम रहि आएको किम्बदन्ति छ।
अहिले सो साकेन्वा थानमा पुजा गर्नको लगागी पाच पाछा को दश पगरी (समूह) बनाईएको छ।  पगरिहरुको जेठा, माइला, साइला, काइला र कान्छा रहेका छन्।  त्यस अनुसार जेठा नाम्नु, माइला दुखुंन, साइला  राजालिम, काइला हाङ्खिम, र कान्छा    तान्ग्लुक्वा ले जेठा देखि कान्छा सम्म पालैपालो पुजा गर्दछन।
माथिको     मिथकमा एउटा गज्जबको कुरा  सबै पगरी मध्ये बाट त्यहाँ पुजा गर्ने हाङ्खिम पाछा बाट नाक्छोंग कहिल्यै पनि निस्कदैनन।  पुजा गर्ने बेला मा ढोल, झ्याम्टा, अदुवा,    सोलोंवा मात्र ल्याउछन तर पुजा      गर्दैनन।  उनीहरुको पुजा जेठा नाम्नु पगरिले गरिदिन्छन।  उहिले सो साकेन्वा मांगलाई हाङ्खिमले हानेको हुनाले पुजा गर्न नहुने बुढापाका   बताउछन।

(खोक्चिलिपा)

  साकेन्वा शिला 

 नाक्छोंग 

साकेन्वा  सिली टिप्दै